Gidjak — Oʻrta Osiyo aholisi orasida torli cholgʻu asbobi. Gidjak ko’pincha Eron va Armanistonda mashhur bo’lgan kemenche bilan chalkashib ketadi, ammo bular butunlay boshqa asboblardir. Gidzhak 11-asrda, forscha kamenche esa faqat 15-asrda paydo boʻlgan.
Gidjak yagona ism emas. Ko’pincha cholg’u “g’ydzhak”, “gyrzhak”, “gizhak” deb ataladi. Asbob uch yoki to’rt torli bo’ladi. Oʻrta Osiyo musiqachilari gidjakni vertikal holatda ushlab, kamon shaklidagi kamon bilan oʻynaydilar. Yana bir qiziq fakt: odatda musiqachi kamonni harakatga keltiradi, cholg’u asbobining o’zi esa harakatsiz qoladi. Gidjak chalayotganda buning aksi bo’ladi: usta virtuoz har doim kamonni bir tekis ushlab turadi va asbobning o’zini harakatga keltiradi.
Gidjak ovozi
Asbobning diapazoni bir yarim oktavani qamrab oladi, tizim to’rtinchi (E-tekislik, birinchi oktavaning A-tekisligi, ikkinchi oktavaning D-tekisligi). Ha, agar siz oktavalarni tushunmasangiz, biz cholg’u tovushini oddiy tarzda tushuntiramiz: u biroz bo’g’iq, lekin xirillab. Afsonaga ko’ra, xirillagan ovozi tufayli asbob “gyjamak” deb nomlangan, bu tarjimada “xirchil” degan ma’noni anglatadi.
Asbob shunchalik uzoq vaqt oldin paydo bo’lganki, dastlab qancha torli bo’lganligini aytish qiyin. Bugun siz uch va to’rt torli cholg’u asboblarini topishingiz mumkin. Vaqt o’tishi bilan asbob o’zgartirildi: ipak iplar va ot tuki o’rniga metall torlar ishlatiladi. Torlarning tarangligi har bir musiqachi tomonidan qo’lda sozlanadi.
Asbobning paydo bo’lish tarixi
Gidjakni buyuk olim va tabib Abu Ali ibn Sino ixtiro qilgan. U cholg‘u yaratish bilan bir qatorda o‘sha davrlarning musiqa rivojiga ham katta hissa qo‘shgan. Abu Ali ibn Sino yangi fan – cholg‘uchilik fanini ixtiro qildi, o‘sha davrdagi barcha cholg‘u asboblarini o‘rgandi va batafsil tasnifini tuzdi.
Gidjakda nima o’ynaydi?
Bu xalq cholgʻusi, shuning uchun barcha xalq qoʻshiqlari, musiqalari va hatto maqomlar ham unda ijro etiladi (intonatsiya jihatidan yigʻlashni eslatuvchi vokal-instrumental janr). Ba’zi ustalar g’ijjakda nafaqat xalq qo’shiqlarini, balki taniqli klassik kuylarni ham ijro etishga muvaffaq bo’lishadi.
Oʻrta Osiyo xalqlarining cholgʻu asbobi
Gidjak (gʻijjak, gʻirzhak, gʻijjak, gʻijjak) — oʻzbek, tojik, qoraqalpoq, turkman, uygʻurlarning torli kamonli xalq cholgʻusi. Gidjak dizayni Ozarbayjon, Eron va Armanistonda keng tarqalgan fors kemanchega juda yaqin.
Xalq cholg‘u asboblarida – asrlarning barcha falsafasi, hikmatlari. Gidjakda xalq musiqasi, qoʻshiqlar, cholgʻu oʻyinlari, maqomlar (vokal-instrumental tsiklik janr, ohang asosini koʻpincha yigʻlash intonatsiyasi tashkil etadi) ijro etiladi. Gidjak va uning navlari boshqa xalq cholgʻu asboblari qatori oʻzbek milliy cholgʻu asboblari orkestrlari tarkibiga kiradi.
Gidjakning tanasi sharsimon shaklga ega bo’lib, an’anaviy ravishda qovoq, yog’och yoki boshqa materiallardan (masalan, katta kokos yong’og’i) tayyorlangan bo’lib, tepasida teri bilan qoplangan. Asbob o’lchamlari har xil va ko’pincha u tayyorlangan materialga bog’liq.
Zamonaviy gidjakning torlari soni to’rtta bo’lsa-da, tarixan bu raqam bir-biriga mos kelmagan bo’lsa-da, uch torli gijaklar ko’pincha uchragan. Qadimda gʻijakning ipak torlari boʻlgan boʻlsa, bugungi kunda metall torlari bor.
Umuman olganda, gidzhak 11-asrga to’g’ri keladi. Avitsenna (Abu Ali ibn Sino) tomonidan ixtiro qilingan — cholgʻu asboblari (cholgʻushunoslik) faniga asos solgan buyuk fors olimi, tabibi va faylasufi, oʻsha davrda mavjud boʻlgan deyarli barcha cholgʻu asboblarini tavsiflab bergan va batafsil tasnifini tuzgan. ularning turlari.
Klassik gidjak chalishda cholg‘u vertikal holda ushlanadi, tovush kamon shaklidagi maxsus qisqa kamon orqali chiqariladi, garchi zamonaviy o‘yinchilar skripka kamonidan ham foydalanadilar.
Biroq, g’ijjakda nafaqat klassik xalq musiqasini, balki g’ayrioddiy yorqin parchalarni ham ijro etadigan virtuozlar bor.
